Araştırma Makalesi | Açık Erişim
Terörizm ve Güvenlik Araştırmaları Dergisi 2025, Clt. 2(1) 61-74
İSLAM DEVRİMİ ÖNCESİ VE SONRASI İRAN’IN NÜKLEER ENERJİ ÇALIŞMALARI
ss. 61 - 74 | DOI: https://doi.org/DOI: 10.29329/tegad.2025.1301.5
Yayın Tarihi: Mart 31, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 0/0 | İndirilme Sayısı: 0/0
Özet
Bu çalışmada 1950’lerden itibaren başlayan, özellikle 2000’li yıllarda küresel siyasetin en önemli konularından biri haline gelen İran nükleer enerji programı İslam devrimi öncesinden başlanarak Hasan Ruhani dönemine kadar incelenmiştir. 2000’li yılların başında İran, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile denetim süreçlerinde bazı gerginlikler yaşamış ve nükleer programının şeffaflığı konusunda eleştirilere maruz kalmıştır. 2015 yılında İran ve P5+1 ülkeleri arasında imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP), İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırması karşılığında ekonomik yaptırımların kaldırılmasını öngörmüştür. Ancak 2018’de ABD’nin tek taraflı olarak anlaşmadan çekilmesi, İran’ın nükleer taahhütlerini aşamalı olarak azaltmasına ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini artırmasına yol açmıştır. Günümüzde ise İran’ın nükleer enerji çalışmaları devam etmekte olup, ülke yüzde 60’a kadar uranyum zenginleştirme kapasitesine ulaştığını açıklamıştır. Bulunulan bu durum başta ABD ve İsrail olmak üzere Batılı ülkelerle yeni bir diplomatik gerilime yol açmakla birlikte İran ise nükleer programının tamamen barışçıl amaçlarla olduğunu ve enerji üretimi ile bilimsel bir ilerleme amacı taşıdığını savunmaktadır. Bu süreçte diplomasi ve uluslararası müzakereler, İran’ın nükleer programının geleceği açısından kritik bir öneme sahiptir. Özellikle UAEA denetimleri ve yeni müzakereler, İran’ın nükleer enerji programının bölgesel ve küresel etkilerini belirleyecek en önemli faktörlerden biri olmaya devam etmektedir. Bu makalenin hipotezi; İran’ın nükleer programının yalnızca enerji üretim ihtiyacından kaynaklanmadığı, aksine uluslararası sistemde prestij kazanma, caydırıcı kapasite oluşturma ve rejimin ideolojik sürekliliğini sağlama hedefleri doğrultusunda şekillendiğidir.
Anaktar kelimeler: Nükleer, Enerji, Uranyum, NPT, Zenginleştirme
APA 7th edition
KOCER, M.A. (2025). İSLAM DEVRİMİ ÖNCESİ VE SONRASI İRAN’IN NÜKLEER ENERJİ ÇALIŞMALARI. Terörizm ve Güvenlik Araştırmaları Dergisi, 2(1), 61-74. https://doi.org/DOI: 10.29329/tegad.2025.1301.5
Harvard
KOCER, M. (2025). İSLAM DEVRİMİ ÖNCESİ VE SONRASI İRAN’IN NÜKLEER ENERJİ ÇALIŞMALARI. Terörizm ve Güvenlik Araştırmaları Dergisi, 2(1), pp. 61-74.
Chicago 16th edition
KOCER, Muhammed Ali (2025). "İSLAM DEVRİMİ ÖNCESİ VE SONRASI İRAN’IN NÜKLEER ENERJİ ÇALIŞMALARI". Terörizm ve Güvenlik Araştırmaları Dergisi 2 (1):61-74. https://doi.org/DOI: 10.29329/tegad.2025.1301.5
- Aryanpur, V. (2019). An overview of energy planning in Iran and transition pathways towards sustainable electricity supply sector. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 58. [Google Scholar]
- Bağ, M. (2019, 04 Eylül). İran Cumhurbaşkanı: Nükleer taahhüdümüzü azaltıyoruz, üçüncü adım sentrifüj geliştirmek. EuroNews. https://tr.euronews.com/2019/09/04/iran-cumhurbaskan-nukleer-taahhudumuzu-azaltiyoruz-ucuncu-adim-sentrifuj-gelistirmek? [Google Scholar]
- BBC News Türkçe. (2013, 19 Eylül). Ruhani: İran asla nükleer silah yapmayacak. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/09/130919_iran_mahkum? [Google Scholar]
- Bearce, Y. (2013). Out of the Mouth of the Leader: The Political Ideology of Ayatollah ‘Ali Hosseini Khamenei. University of California. https://escholarship.org/content/qt4tc4k8c6/qt4tc4k8c6.pdf?t=ntbqlu [Google Scholar]
- Bonine, M. (2003). Iran: The Pivotal State of Southwest Asia. Eurasian Geography and Economics, s. 1. [Google Scholar]
- Chubin, S. (2006). Iran’s Nuclear Ambitions. Washington D.C.: Carnegie Endowment for International Peace. [Google Scholar]
- Ergün, G. (2022, 17 Aralık). İRAN: İran’ın Nükleer Dosyası. [YouTube videosu]. https://youtu.be/jLrsw8pj-2g?si=wbb_nOJA_FE4kxeL [Google Scholar]
- Fitzpatrick, M. (2008). The Iranian Nuclear Crisis: Avoiding Worst-Case Outcomes. Routledge Taylor & Francis Group. [Google Scholar]
- Graham, F. (2020, 6 Şubat). Daily briefing: Iran is not rushing to build a nuclear bomb — yet. Nature Portfolio. https://doi.org/10.1038/d41586-020-00345-5 [Google Scholar] [Crossref]
- Hürriyet. (2015, 15 Şubat). Ruhani: İran’ın nükleer programının barışçıl olamadığı iddia edilemez. Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ruhani-iranin-nukleer-programinin-bariscil-olamadigi-iddia-edilemez-219779 [Google Scholar]
- İran Ülke Profili. (2024). T.C. Ticaret Bakanlığı. https://ticaret.gov.tr/data/5efc83b513b876f898f3c363/%C4%B0RAN%20%C3%BClke%20profili%202024.pdf [Google Scholar]
- Jane, M. (2017, 30 Ekim). İran’ın Nükleer Politikasının Gelişimi ve Uygulanan Ambargo ve Yaptırımların Dış Politikasına Etkilerinin Analizi. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 8. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bader/issue/33319/371126#article-authors-list [Google Scholar]
- Karimi, M., & Limba, M. (Tarih yok). Shifeh-ye İmam (Cilt 1). Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. http://en.imam-khomeini.ir/en/c5_3240/Book/English/SAHIFEH-YE-IMAM-Volume-1- [Google Scholar]
- Keskin, A. (2013, 11 Ekim). İran Nükleer Krizi Nereye? ORSAM. https://orsam.org.tr/tr/iran-nukleer-krizi-nereye/ [Google Scholar]
- Kibaroğlu, M. (2013). İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye. Bilge Strateji, 5(9), 5. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/43453 [Google Scholar]
- Mousavian, S. H. (2012). The Iranian Nuclear Crisis: A Memoir. Brookings Institution Press. https://muse.jhu.edu/pub/451/monograph/book/30603#info_wrap [Google Scholar]
- Norris, R., & Cochran, T. (2024, 26 Aralık). Nuclear Weapons. Britannica.com. https://www.britannica.com/technology/nuclear-weapon [Google Scholar]
- Parsi, T. (2007). Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran, and the United States. Yale University Press. [Google Scholar]
- Rahnema, A. (2011). Superstition as Ideology in Iranian Politics: From Majlesi to Ahmadinejad (Cilt 35). Cambridge University Press. https://books.google.com.tr/books?id=agF8MgEACAAJ [Google Scholar]
- Sagan, S. (1996). Why Do States Build Nuclear Weapons?: Three Models in Search of a Bomb. International Security, 55. [Google Scholar]
- Sadjadpur, K. (2008). Reading Khamenei: The World View of Iran’s Most Powerful Leader. Washington D.C.: Carnegie Endowment for International Peace. [Google Scholar]
- Takey, R. (2009). Guardians of the Revolution: Iran and the World in the Age of the Ayatollahs. Oxford University. [Google Scholar]
- Toprak Ergün, G. (2022, 17 Aralık). İran’ın Nükleer Dosyası. [YouTube]. https://www.youtube.com/watch?v=jLrsw8pj-2g&t=960s [Google Scholar]
- Ulusal. (2021, 14 Temmuz). İran Cumhurbaşkanı Ruhani: “Barışçıl amaçlarla yüzde 90 oranında uranyum zenginleştirebiliriz.” Ulusal.com.tr. https://www.ulusal.com.tr/haber/8540875/iran-cumhurbaskani-ruhani-bariscil-amaclarla-yuzde-90-oraninda-uranyum-zenginlestirebiliriz? [Google Scholar]
